غده هیپوفیز چیست و چه وظایفی را بر عهده دارد؟
غده هیپوفیز یک غده مهم در مغز است و به عنوان فرهاده‌ی تاج نیز شناخته می‌شود.
این غده وظیفه‌های مهمی در سیستم اندوکرین دارد و نقش اساسی در کنترل و تنظیم عملکردهای دیگر غده‌های اندوکرین را ایفا می‌کند.
وظایف اصلی غده هیپوفیز عبارتند از:
۱- ترشح هورمون ها
هیپوفیز به عنوان مرکز اصلی کنترل هورمون‌های بدن عمل می‌کند.
این غده هورمون‌های محرکه تولید و ترشح دیگر غده‌های اندوکرین مانند غده تیروئید، غده آدرنال، غده گناد و غده لوتئینیزه را کنترل می‌کند.
۲- تنظیم فعالیت غده‌های جنسی
هیپوفیز نقش مهمی در تنظیم فعالیت غده‌های جنسی دارد.
این غده تنظیم ترشح هورمون‌های جنسی مردانه تستوسترون و هورمون‌های جنسی زنانه پروژسترون و استروژن را انجام می‌دهد.
۳- تنظیم فعالیت غده تیروئید
هیپوفیز ترشح هورمون تیروئید را کنترل می‌کند. این هورمون تاثیر بسزایی بر فعالیت غده تیروئید و تنظیم سطح هورمون‌های تیروئیدی در بدن دارد.
۴- تنظیم فشار خون
هیپوفیز نقش در تنظیم فشار خون دارد و از طریق ترشح هورمون‌هایی که اثر مستقیم بر رگ‌ها و عروق دارند، فشار خون را تنظیم می‌کند.
۵- تنظیم رشد و توسعه
هیپوفیز ترشح هورمون رشد را کنترل می‌کند و در رشد و توسعه بدن نقش دارد.
۶- تنظیم تعادل آب و الکترولیت
هیپوفیز از طریق ترشح هورمون‌های ضد دیورتیک کاهنده دفع ادرار و ترشح هورمون آنتی‌دیورتیک زیاد کننده دفع ادرار تنظیم تعادل آب و الکترولیت در بدن را ایفا می‌کند.
غده هیپوفیز به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود.
هیپوفیز پسندانه و هیپوفیز پسندانه. این دو قسمت از هیپوفیز وظایف مختلفی دارند و در ترشح هورمون‌ها و کنترل عملکردهای مختلف غده‌ها و سیستم‌های بدن دخالت دارند.
بخش قدامی غده هیپوفیز
بله، هیپوفیز دو قسمت اصلی دارد.
۱- هیپوفیز پسندانه (Anterior Pituitary)
۲- هیپوفیز پسندانه (Posterior Pituitary).
1- هیپوفیز پسندانه
این بخش از هیپوفیز به عنوان قسمت قدامی نیز شناخته می‌شود و تعداد زیادی از هورمون‌ها را ترشح می‌کند.
این هورمون‌ها شامل هورمون‌های محرکه غدد دیگر اندوکرین در بدن مانند هورمون رشد، هورمون تیروئید، که ترشح غدد تیروئید را تنظیم می‌کند، هورمون‌های جنسی مردانه و زنانه مانند FSH و LH تنظیم تولید هورمون های جنسی و هورمون آدرنوکورتیکوتروپین که ترشح غدد آدرنال را کنترل می کند.
۲- هیپوفیز پسندانه
این بخش از هیپوفیز به عنوان قسمت قدامی نیز شناخته می شود و اصولاً هورمون های تولید شده در مغز به صورت نوروهورمون به این بخش انتقال می یابند.
دو هورمون اصلی که توسط هیپوفیز پسندانه ترشح می شوند عبارتند از اکسیتوسین که نقش در تنظیم انقباضات رحمی در زمان زایمان و ترشح شیر از پستان ها پس از زایمان دارد و هورمون آنتی دیورتیک یا Antidiuretic Hormone یا ADH که تعادل آب و الکترولیت در بدن را کنترل می‌کند.
هیپوفیز به عنوان فرهاده‌ی تاج بسیار مهم است زیرا در کنترل و تنظیم عملکرد های متعدد غده ها و هورمون های بدن نقش ایفا می‌کند و تعادل بدن را حفظ می‌کند.
بخش خلفی غده هیپوفیز
بخش خلفی هیپوفیز نیز به عنوان هیپوفیز پسندانه شناخته می‌شود.
این بخش از هیپوفیز وظیفه مهمی در ترشح و کنترل دو هورمون به نام اکسیتوسین و هورمون آنتی‌دیورتیک دارد.
1- اکسیتوسین
این هورمون نقش مهمی در انقباضات رحمی در زمان زایمان دارد.
اکسیتوسین به تنظیم و افزایش انقباضات عضلات رحم کمک می‌کند، که منجر به جابجایی جنین در زمان زایمان می شود. علاوه بر این، این هورمون نیز در تنظیم ترشح شیر از پستان ها پس از زایمان نقش دارد و به مادران در شیردهی کمک می کند.
۲- هورمون آنتی‌دیورتیک
هورمون آنتی‌دیورتیک، معمولاً به عنوان هورمون وازوپرسین هم شناخته می‌شود و نقش مهمی در تنظیم تعادل آب و الکترولیت در بدن دارد.
این هورمون ترشح آب از کلیه‌ها کاهش داده و باعث افزایش غلظت ادرار می‌شود.
این فرآیند به حفظ تعادل آبی در بدن کمک می کند و در مواقعی که نیاز به حفظ آب در بدن و جلوگیری از ادرارزدایی زیاد داریم، نقش اساسی ایفا می کند.
بنابراین، هیپوفیز پسندانه، به عنوان بخش خلفی هیپوفیز، در کنترل ترشح این دو هورمون مهم و تاثیرگذار در بدن نقش دارد و تأثیرات زیادی بر رفتارها و وظایف بیولوژیکی دارد.
بیماری های هیپوفیز
بیماری های هیپوفیز می توانند تأثیر گذار و مشکل‌ساز بر سیستم اندوکرین و عملکرد بدن باشند.
تعدادی از بیماری های هیپوفیز عبارتند از:
۱- تومورهای هیپوفیز
تومورهای هیپوفیز ممکن است خود به خود تولید هورمون‌های بیش از حد تومورهای فعال یا به تولید هورمون معتدل ناتوان باشند
تومورهای غیرفعال، این تومور ها می توانند به ترشح غیرمعمول هورمون‌ها، مثل اکسیتوسین یا هورمون رشد، منجر شوند و علائم مختلفی را ایجاد کنند.
۲- هیپوفیزیتیس
این بیماری معمولاً ناشی از التهاب هیپوفیز است و می‌تواند به خطرناک باشد، زیرا می‌تواند به تخریب غده هیپوفیز و کاهش ترشح هورمون‌های مهم، مانند ACTH و TSH، منجر شود.
۳- سندرم شهرتی
این بیماری در زنان بعد از زایمان رخ می‌دهد و به دلیل کمبود خون در زمان زایمان به غده هیپوفیز منجر می‌شود. این ممکن است به کمبود هورمون‌های هیپوفیزی و ترشح کمتر آنها منجر شود.
۴- دیابت
این بیماری ناشی از کمبود هورمون آنتی‌دیورتیک ADH می‌باشد. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است دچار ادرار زدایی بیش از حد باشند و نیاز به مصرف زیاد آب داشته باشند.
۵- آکرومگالی یا Acromegaly
این بیماری ناشی از تومورهای هیپوفیز است که باعث ترشح بیش از حد هورمون رشد می‌شوند. افراد مبتلا به آکرومگالی تغییرات در ساختار و اندازه استخوان‌ها و بافت‌های نرم بدن تجربه می‌کنند.
۶- هیپوپیتوئیتریسم
این بیماری به کمبود ترشح هورمون‌های هیپوفیز از جمله هورمون رشد و تیروئید منجر می‌شود.
بیماری‌های هیپوفیز نیاز به تشخیص و درمان دقیق دارند و ممکن است به توسط متخصصین اندوکرینولوژی پزشکان متخصص در بیماری‌های هورمونی درمان شوند. در بعضی موارد، درمان ممکن است از طریق داروها یا جراحی صورت بگیرد.
درمان بیماری‌های هیپوفیز بستگی به نوع و شدت بیماری دارد. در زیر، چند روش درمان بیماری‌های هیپوفیز ذکر شده است.
۱- داروها
برای درمان بسیاری از بیماری‌های هیپوفیز از داروها استفاده می‌شود.
مثلاً در بیماری‌های هیپوفیزیسم که با نقص در تولید هورمون‌های هیپوفیز همراه هستند، هورمون‌های جبرانی مانند هورمون رشد، تیروئید و هورمون‌های جنسی ممکن است تجویز شوند.
۲- جراحی
برای حذف تومورها یا خرابی‌های جسمی در هیپوفیز، جراحی ممکن است ضروری باشد. این جراحی معمولاً به عنوان کرانیوتومی شناخته می‌شود و با استفاده از عمل جراحی از طریق بینی یا یک برش در جمجمه صورت می‌گیرد.
۳- تابش
در مواردی که جراحی ممکن نباشد یا پس از جراحی برای کنترل باقی‌مانده تومور، درمان با تابش نیز ممکن است مورد استفاده قرار گیرد. تابش ممکن است به صورت تابش گاما یا تابش پرتویی انجام شود.
۴- مراقبت هورمونی
بعد از جراحی یا درمان تومورهای هیپوفیز، ممکن است نیاز به درمان هورمونی دائمی با هورمون‌های جبرانی داشته باشید تا تعادل هورمونی بدن حفظ شود.
تیم پزشکی شما باید نوع و مرحله بیماری را تشخیص دهد و بر اساس آن، یک روش درمان مناسب انتخاب کند. اهمیت تشخیص صحیح و درمان به موقع در بیماری های هیپوفیز بسیار بالاست.
بیماری‌های هیپوفیز چه علائمی دارند؟
بیماری‌های هیپوفیز می‌توانند به علائم متنوعی منجر شوند، زیرا هیپوفیز نقش اساسی در تنظیم هورمون‌ها و عملکردهای بدن ایفا می‌کند.
علائم بیماری‌های هیپوفیز ممکن است شامل موارد زیر باشد.
۱- کمبود هورمون‌ها
بیماری‌های هیپوفیز ممکن است به تخریب غده هیپوفیز منجر شده و ترشح هورمون‌های مهم مثل هورمون رشد، هورمون‌های تیروئیدی، هورمون‌های جنسی و هورمون‌های آدرنال را کاهش دهند.
علائم کمبود هورمون‌ها شامل کمیابی رشد در کودکان، خستگی، ضعف عمومی، چاقی، کاهش انرژی، افسردگی و مشکلات در تنظیم فشار خون می‌شوند.
۲- افزایش هورمون‌ها
در مواردی که تومورهای هیپوفیز غیرفعال نیستند و ترشح هورمون‌های معمولی را تنظیم نمی‌کنند، ممکن است هورمون‌ها بیش از حد ترشح شوند. این می‌تواند به علائمی مانند آکرومگالی افزایش اندازه استخوان‌ها و بافت‌های نرم یا اختلالات تنظیمی هورمونی منجر شود.
۳- دیابت آنسیپیتیس
کمبود هورمون آنتی‌دیورتیک ADH می‌تواند به دیابت آنسیپیتیس دیابت بدون قند منجر شود. افراد مبتلا به این بیماری ادرارزدایی بیش از حد دارند و نیاز به مصرف زیاد آب دارند.
۴- آسیب به غده هیپوفیز
آسیب به هیپوفیز ممکن است به مشکلاتی مانند هیپوپیتوئیتریسم کمبود ترشح هورمون‌ها و اختلالات تنظیمی هورمونی منجر شود.
۵- علائم خصوصی بر اساس بیماری
علائم و نشانه‌ها بستگی به نوع و جسمانی بیماری هیپوفیز دارند. مثلاً در صورت وجود تومورهای هیپوفیز، ممکن است به افزایش فشار درون جمجمه، سردرد، دیسفانکشن چشمی و دیگر علائم مرتبط با فشار جمجمه اشاره کند.
در هر صورت، در صورت بروز هر گونه علائمی که به بیماری هیپوفیز اشاره دارد، بهترین راه اقدام فوری مراجعه به یک پزشک متخصص در زمینه بیماری‌های هورمونی اندوکرینولوژیست است تا تشخیص صحیح قرار داده و درمان مناسب ارائه شود.